Clan hoofd Zaato Yere 6-13 Zaato Yere (62) is familiehoofd, hij heeft zich afgesplitst van de hoofdcompound naar een nieuwe woongroep, waarover die hij met twee broers heeft gebouwd. Zelf woont hij op het verhoogde gedeelte van de nieuwe compound, vanuit status en om een beter overzicht te hebben. Een gerespecteerd man, vertegenwoordigd in allerlei dorpscommissies. Hij is degeen die bepaalt of iemand naar school gaat of voortijdig met zijn studie stopt, bezien vanuit dorpsbelang. Uitvaart duurt drie dagen Geboortes en verjaardagen worden in Kpare niet gevierd. Een begrafenis is een van de weinige vieringen rond een dorpsbewoner, maar duurt dan ook drie dagen. Iedereen moet in de gelegenheid worden gesteld om uitbundig te rouwen. De dode is zittend opgebaard en wordt rondgedragen. Bij overleden vrouwen worden alle potten opgestapeld en gebroken. Het hoort allemaal bij de rituelen die moeten voorkomen dat de overledene later gaat spoken als er te weinig respect zou zijn getoond. Tijdens de uitvaart worden ook schetsjes opgevoerd die terugblikken op het vroegere leven of het gebied waar de dode vandaan kwam. Rouwenden binden zich met touw of lappen vast aan nabestaanden, tot steun en om te voorkomen dat die zichzelf wat aandoen. Wat wordt het dit jaar? Een akker tussen enkele compounds in. Het graan wordt op heuveltjes geplant om zoveel mogelijk vocht vast te houden. Tussen het graan in worden ook knollen geteelt om het risico van een slechte oogst te beperken. Hoe verder de akkers, waar een boer op werkt, hoe groter zijn status. Verder weg zijn ook de velden die groot genoeg zijn om loonwerkers van over de grens uit Mali en Burkino Faso te laten werken. Gebieden waar het vanwege de droogte nog slechter gesteld is. Officeel moeten ze daarvoor in Kpare permissie hebben van de lokale “chief”, maar in de praktijk wordt dat nooit geweigerd. Ecologisch bouwen Ecologisch bouwen hoef je de mensen in Kpare niet te leren. Een dorpsbewoner van Kpare slaat een lemen muurtje stuk, waarna het materiaal weer in de bouw gebruikt of over een akker verdeeld kan worden. Lemen daken zijn ook gezonder, omdat de temperatuurverschillen binnen veel kleiner zijn dan wanneer er met cement en golfplaat wordt gewerkt. Water is er nooit genoeg Water, water … dagelijks gebruikt een familie in Kpare zeker honderd liter voor de bewassing, het koken van eten en het maken van Pito-bier. Ieder ochtend vroeg gaan vrouwen en meisjes met grote bakken en potten naar de dorpsbron om de dagelijkse waterbehoefte te leningen. Voor het bevloeien van de akkers is het veel te weinig. Door de grote is verdampt het vocht nog voor het de wortels van de plant heeft bereikt. Het dagelijks gebrouwen pito bier smaakt altijd Pito is het zelfgebrouwen bier van het dorp. Pito hoeft niet koud te zijn om lekker te zijn. Omdat onder de hete zon fris niet drinkbaar is blijft alleen pito over. Het recept: twee, drie dagen wordt graan gekookt met een beetje gist, het brouwsel wordt een paar keer afgekoeld en weer gekookt. De derde dag wordt het bovendrijvende gist afgeschept en weer opnieuw gebruikt. Het voorraadje dat tegen de avond klaar is wordt meestal meteen gedronken. Het maken van pito hoort dus bij de dagtaak. Een plek om te koken Een compound is een groep woningen, gebouwd om een centrale binnenplaats met verschillende kookhoekjes. Koken en het maken van Pito-bier doen de vrouwen elk op hun eigen plekje, waarvan er in een woongroep net zoveel zijn als families. Soms wordt er voor meer families tegelijk gekookt, afhankelijk van bij wie het eten vandaan komt. Kinderen van Kpare Kids van Kpare. Hun namen zijn doorgaans uit de eigen Dagare-streek rond Kpare zoals Amina, Saapoge, Dolaje. Soms zegt een naam iets van de plek waar ze geboren zijn. Naamgeving in Ashanti, midden-Ghana, is bijvoorbeeld vaak afgeleid van de namen van dagen in de week. Ook hebben namen te maken met de islamitische invloed. Rond 1900 werden dorpen regelmatig platgebrand en geplunderd door moslimbendes. Om zich te beschermen kregen kinderen daarom arabische klinkende namen, Zoals Fatima, Seidu of Salifu. En sinds de komst van de katholieke missie krijgen kinderen naast hun Dagare naam die het meest wordt gebruikt nog een extra roepnaam als Titus, Sebastiaan of Gilbert. Maaltijd in Kpare Maaltijd in de ochtend ergens in Kpare: mannen eten een stijve pap, van millet bijvoorbeeld, met een sausje waarin iets van vlees of ander voorhanden eiwithoudend voedsel zoals bonen. Ondertekening van het convenant door de dorpsassociatie De dorpsassociatie met wie de Stichting Kpare samenwerkt. Van links naar rechts: Duori Bayuo, Tendana (oftewel aardpriester). Dan Peter M. Kassaw, gepensioneerd politieman. Verder Sebastian Dokorah Ullo, familiehoofd en tevens onderwijzer in Kpare en uiterst rechts Bakyeme Fanoba, waarnemer voor chief Zumoh Baligi die in Accra resideert. Landbouwcommune in midden-Ghana In Midden-Ghana heersen minimale condities om te leven. Brand op akker Brand op een bossige savanne, iets ten zuiden van Kpare. Ze komen frequent voor, Vooral in de droge tijd, deels met opzet aangestoken om het vrijkomende akkerland sneller te kunnen gebruiken. Maar ook om bufferzones te scheppen, zodat blikseminslag geen al te grote schade zou brengen.